Quantitative Easing (QE), czyli luzowanie ilościowe, jest jednym z bardziej zaawansowanych narzędzi polityki pieniężnej, po które banki centralne sięgają w wyjątkowych okolicznościach. W odróżnieniu od tradycyjnych metod, takich jak zmiana stóp procentowych, QE polega na wprowadzaniu nowych pieniędzy do gospodarki poprzez zakup obligacji i innych aktywów finansowych. Banki centralne stosują QE, gdy konwencjonalne narzędzia nie są już wystarczające, a gospodarka potrzebuje dodatkowej stymulacji. W tym artykule omówimy, kiedy i dlaczego banki centralne decydują się na wdrożenie QE, oraz jakie są jego główne cele.
1. Gospodarka w stagnacji lub recesji
Bank centralny decyduje się na QE, gdy gospodarka znajduje się w stanie stagnacji lub recesji i wymaga natychmiastowej interwencji. W takich sytuacjach tradycyjne obniżenie stóp procentowych może nie wystarczać do pobudzenia aktywności gospodarczej. Wówczas bank centralny wprowadza QE, aby zwiększyć płynność w systemie finansowym i obniżyć długoterminowe stopy procentowe, co stymuluje konsumpcję i inwestycje.
Jednym z najlepszych przykładów takiej sytuacji była decyzja Rezerwy Federalnej (Fed) po kryzysie finansowym w 2008 roku. Po załamaniu się rynku nieruchomości i systemu bankowego, gospodarka USA weszła w głęboką recesję. Wobec tego, że stopy procentowe były już bardzo niskie, Fed sięgnął po QE, aby wpompować więcej kapitału do gospodarki i zapobiec dalszemu pogłębianiu kryzysu.
2. Niskie stopy procentowe bliskie zera
QE staje się narzędziem wyboru, gdy stopy procentowe są bliskie zera, a gospodarka nadal potrzebuje wsparcia. W normalnych warunkach bank centralny obniża stopy procentowe, aby stymulować gospodarkę. Kiedy jednak stopy procentowe osiągają zerowy lub prawie zerowy poziom (tzw. zero lower bound), nie ma już możliwości dalszego ich obniżania. W takiej sytuacji QE staje się alternatywą, której celem jest zwiększenie podaży pieniądza bez dalszego obniżania stóp procentowych.
Europejski Bank Centralny (EBC) zastosował tę strategię po kryzysie zadłużenia strefy euro w 2012 roku. Stopy procentowe były już blisko zera, a gospodarka strefy euro nadal zmagała się z niską inflacją i powolnym wzrostem. EBC wprowadził program QE, aby pobudzić gospodarkę i obniżyć koszty kredytów dla przedsiębiorstw i konsumentów.
3. Deflacja lub bardzo niska inflacja
Banki centralne mają za zadanie utrzymywać stabilność cen, co zwykle oznacza dążenie do umiarkowanej inflacji, najczęściej na poziomie około 2%. W sytuacjach, gdy inflacja spada poniżej tego poziomu lub dochodzi do deflacji, bank centralny może sięgnąć po QE, aby pobudzić popyt i zwiększyć presję inflacyjną. Deflacja, czyli spadek ogólnego poziomu cen, może być bardzo niebezpieczna dla gospodarki, ponieważ skłania konsumentów i przedsiębiorstwa do wstrzymywania się z wydatkami i inwestycjami, oczekując dalszych spadków cen.
W Japonii, gdzie przez dekady utrzymywała się stagnacja gospodarcza i deflacja, Bank Japonii rozpoczął jeden z najdłuższych programów QE w historii. Miał on na celu zwalczanie niskiej inflacji oraz przywrócenie wzrostu gospodarczego poprzez zwiększenie podaży pieniądza i obniżenie długoterminowych stóp procentowych.
4. Zamrożenie systemu kredytowego
Bank centralny może zdecydować się na QE, gdy system finansowy jest zamrożony, a banki komercyjne niechętnie udzielają kredytów, mimo niskich stóp procentowych. Sytuacja taka wystąpiła podczas globalnego kryzysu finansowego w 2008 roku, gdy banki były obciążone toksycznymi aktywami, a przepływ kredytów w gospodarce praktycznie zamarł. W takich przypadkach bank centralny wprowadza QE, aby zwiększyć płynność w sektorze finansowym i przywrócić normalne warunki kredytowe.
Kupując aktywa, takie jak obligacje skarbowe czy hipoteczne, bank centralny dostarcza bankom komercyjnym więcej kapitału, co zwiększa ich zdolność do udzielania kredytów. W przypadku kryzysu finansowego w 2008 roku Rezerwa Federalna i inne banki centralne, takie jak Bank Anglii, zastosowały QE, aby odblokować system kredytowy i uniknąć głębszego załamania gospodarczego.
5. Wsparcie dla rynku obligacji i aktywów finansowych
Kiedy rynki finansowe stają się niestabilne, a ceny obligacji i innych aktywów zaczynają gwałtownie spadać, bank centralny może zdecydować się na QE, aby ustabilizować rynki. Poprzez skup obligacji skarbowych, korporacyjnych czy hipotecznych, bank centralny podnosi ich cenę i obniża ich rentowność, co przywraca zaufanie inwestorów i poprawia warunki na rynkach finansowych.
Jednym z takich przykładów była reakcja Fed i EBC podczas pandemii COVID-19 w 2020 roku. W obliczu globalnego załamania na rynkach finansowych i wybuchu paniki, oba banki centralne wdrożyły szeroko zakrojone programy QE, aby ustabilizować rynek obligacji i zapewnić płynność rynkową. W efekcie rynki akcji i obligacji odbiły się od dna, co przyczyniło się do szybkiej poprawy nastrojów na rynkach finansowych.
6. Ochrona przed nadmiernym wzrostem wartości waluty
Kiedy waluta kraju zaczyna gwałtownie rosnąć, bank centralny może zdecydować się na QE, aby przeciwdziałać zbyt silnej aprecjacji waluty. Silna waluta może zaszkodzić eksporterom, ponieważ ich produkty stają się mniej konkurencyjne na rynkach zagranicznych. QE poprzez zwiększenie podaży pieniądza może osłabić walutę, co wspiera eksport i pomaga ustabilizować gospodarkę.
Przykładem takiej strategii jest polityka prowadzona przez Bank Japonii, który wprowadził QE w celu osłabienia jena. Silna waluta była przeszkodą dla japońskich eksporterów, a QE pomogło w obniżeniu wartości jena, co poprawiło konkurencyjność japońskich produktów na rynkach międzynarodowych.
7. Kiedy ryzyko gospodarcze przewyższa ryzyko inflacyjne
Bank centralny może zdecydować się na QE, gdy ryzyko dla gospodarki, takie jak głęboka recesja lub stagnacja, przewyższa ryzyko inflacyjne. Choć QE zwiększa podaż pieniądza i może prowadzić do inflacji, czasami stabilizacja gospodarki ma wyższy priorytet niż kontrolowanie cen.
Fed i EBC wprowadzając QE po kryzysie finansowym 2008 roku oraz podczas pandemii COVID-19, uznali, że stabilizacja gospodarki i rynków finansowych jest kluczowa, nawet jeśli zwiększa to ryzyko inflacyjne w przyszłości.
Podsumowanie
Quantitative Easing (QE) jest narzędziem stosowanym przez banki centralne w sytuacjach, gdy gospodarka wymaga pilnej stymulacji, a tradycyjne metody, takie jak obniżanie stóp procentowych, są już niewystarczające. Bank centralny decyduje się na QE w przypadku recesji, deflacji, niskich stóp procentowych bliskich zera, zamrożenia systemu kredytowego czy destabilizacji rynków finansowych. QE pomaga w zwiększeniu podaży pieniądza, obniżeniu kosztów kredytowych i stymulacji konsumpcji oraz inwestycji, co jest kluczowe dla ożywienia gospodarki.
